,,Een gouden greep”, noemt Harry Schillings de unieke kaart van de Sittardse binnenstad uit 1804/1805 , die hij via een handelaar in Kopenhagen wist te bemachtigen. ,,Een meer dan geslaagde toevalstreffer was het”, zegt de 74 jarige oud-ondernemer vanuit zijn huis in Montfort.
Ruim twintig jaar geleden deed hij die ‘gouden greep’. Zoals zo vaak was Schillings via allerlei kanalen op zoek naar antiquarische boeken, prenten, illustraties en tekeningen van en over Limburg. In de loop der jaren was zijn collectie, waaronder enkele zeer zeldzame Limburgse incunabelen, steeds meer uitgebreid en uitgedijd ,,Het is net als met postzegels verzamelen. Je begint eraan en je kunt niet meer stoppen, telkens ontdek je dat je nog een lege plek in je collectie hebt. Die wil je aanvullen, maar dan kom je er achter dat je nog iets mist.”
Zeldzaam
Toen hij op een avond via zijn computer een melding kreeg dat een handelaar in Kopenhagen een kaart van Sittard uit 1804/5 aanbood, gingen alle verzamelaars bellen bij hem af. ,,Het ging om een gedrukte kaart van Sittard, zo deelde de Deense handelaar me mee. Maar het bleek een getekende kaart te zijn, en uit zijn beschrijving maakte ik op dat het een zeer uniek exemplaar was.”
Nadat de koop was besloten kwam de kaart naar Montfort, waar hij deel ging uitmaken van Schillings rijke collectie Limburgensia, die zijn villa aan de rand van Montfort bijna geheel vulde. ,,Niet helemaal, een groot deel van ons huis was lange tijd gewijd aan de West-Afrikaanse sieraden en kunstobjecten, die mijn vrouw Miep verzamelde.”
In 2017 besloot hij zijn collectie Limburgensia weg te geven aan het Limburgs Museum, dat hij in 1993 mede mogelijk had gemaakt door een ruimhartige schenking van een groot deel van zijn collectie met unieke boekwerken en zeldzame objecten uit alle perioden van de Limburgse geschiedenis. ,,Ik had een lijst opgesteld van hetgeen ik het museum wilde schenken. Peter Schulpen, archivaris van Sittard had deze lijst ook gezien en vroeg informatie over de ‘Sittardse kaart’ . Toen hij de kaart later zag was hij meteen razend enthousiast.” Daarop besloot Schillings de kaart niet naar Venlo te sturen maar naar Sittard. ,,Dat leek me het beste, anders was de kaart wellicht in het archief van het Limburgs museum beland, nu kan deze zeldzame getekende kaart in Sittard bekeken en bestudeerd worden.”
‘Siter’
De ‘ Deense kaart’ van de Sittardse binnenstad uit 1804/5 is het pronkstuk van het dikke boekwerk over de vestingwerken, dat 29 juni officieel wordt gepresenteerd. ,,Mooi dat mijn vrouw en ik daar dan bij kunnen zijn”, zegt Harry Schillings blij.Het dikke boekwerk is het resultaat van een lange en intensieve zoektocht in allerlei archieven in binnen- en buitenland naar informatie over de Sittarder vestingwerken. Een rijke verzameling documenten, illustraties en tekeningen heeft deze speurtocht opgeleverd, met tal van interessante en onverwachte vondsten, zoals de ‘Deense’ plattegrond van Sittard uit 1805 door Harry Schillings.
Maar lang daarvoor was Sittard al druk in de weer met het bouwen van vestingwerken. Als ‘Siter’ komt Sittard het eerst voor in de bronnen. Sittert betekent ‘terrein aan de voet van de helling ( de Kollenberg wordt hiermee bedoeld). Dit terrein werd de kern worden, waaruit zich Sittard zich zou ontwikkelen. ,,De stad, gelegen aan de handelsweg van het Rijnland naar Vlaanderen, ontwikkelde zich in drie fasen tot de laatmiddeleeuwse omvang zoals wij die nu nog kennen binnen de wallen,” aldus Frank Keysers, voorzitter van de Vereniging Sittards Verleden in het voorwoord van de brochure over een wandeling over de vestingwerken van Sittard.
De oudste kern van ‘Sittert’/ Sittard ontstond vermoedelijk rondom een motteburcht (een verdedigingstoren op een kunstmatige heuvel) van de heer van Sittard, weet Keysers te vertellen. Aan de voet van de motte lagen voorburcht of neerhof en een kerkje, dat later vervangen zou worden door de huidige ‘Grote Kerk’. Bij de voorburcht ontstond een handelsplek; ‘ de Oude Markt’. In de 12 de eeuw werd dit gebied voorzien van grachten en wallen, waarin palissaden – puntige stammen- waren geplaatst. Dat moest potentiële vijanden buiten de deur houden. De Geleenbeek en een later gegraven zijtak ervan, de Molenbeek moesten het tussen deze twee waterlopen gelegen Sittard nog meer bescherming geven ,samen met twee poorten: een ter hoogte van de doorgang van de Limbrichterstraat en een aan het eind van de Oude Markt. Bij deze laatste poort ontstond een nieuwe markt en werd een gasthuis gebouwd, toentertijd een combinatie van sociaal pension en hospitaal.
Kanonnen
De ‘verdedigingswerken’ waren van goede kwaliteit. Pas na een zware strijd van tien dagen wist hertog Jan III van Brabant Sittard in 1318 in te nemen. Maar de wapens werden steeds beter zodat Sittard net als vele andere steden een ommuring ging bouwen aan het eind van de Middeleeuwen. Maar die waren moeilijk bestand tegen de steeds krachtiger kanonnen, die dwars door muren konden schieten. Daarom werden aarden wallen aan de buiten- en later ook aan de binnenkant van de muren aangelegd om de kogels beter te kunnen weren.
Flink tekeer gingen de troepen van Karel V toen die in 1542 Sittard na een beleg van vier dagen innamen. ,,We hebben van die stad een dorp gemaakt”, schreef Karels veldheer René van Chalon triomfantelijk. Sittard werd bestraft voor zijn steun aan de Gulikse hertog Willem V, die met keizer Karel streed om de heerschappij over het Gulikse land, waarvan ook Sittard deel uitmaakte.
Na 1560 werden de vestingwerken weer hersteld en versterkt met twee bastions: Fort Sanderbout bij de Putpoort en Fort Picard bij de Broekpoort. Daarbij werd aan de zuidkant van de tussen twee beken gelegen stad, een uitgebreid water-verdedigingssysteem van kanalen en sluizen aangelegd zodat dit gebied onder water gezet kon worden, de vijand natte voeten kreeg en zijn kanonnen in de natte, modderige bodem wegzakten.
Rampen
De jaren1600 tot 1700 waren funest voor de stad en zijn vestingwerken. Het waren jaren vol oorlog, bezettingen en berovingen door rovende soldaten. Rampjaren waren 1676 en 1677. In 1676 werd de stad door de Franse troepen van Lodewijk XIV, die in Maastricht al huis hadden gehouden, bezet en geplunderd. Ze maakten brede bressen in de wallen en gooiden de grachten bijna compleet dicht. Het jaar erna werd het nog erger. Door plotseling dooi kwam op 14 januari 1677 een grote watermassa met veel geweld de Kollenberg af en overstroomde de stad. Nadat deze ellende was opgedweild, meldden zich op 22 augustus de Fransen weer met het bevel dat Sittard snel even een fiks pak geld moest dokken Toen dat de stad niet lukte sloegen de Fransen aan het plunderen en staken ze de stad op vier plaatsen in brand. Dat deden ze op 2 en 12 september nogmaals. Toen vond de Duitse keizer dat gedonder aan de grens van zijn rijk welletjes en stuurde zijn generaal D’Avila erop af. Maar aan die hulp hadden de Sittardenaren totaal niks. Want toen de Fransen het hem in 1678 steeds lastiger begonnen te maken nam D’Avila de benen. Hij liet eerst nog wel de vestingwerken van Sittard opblazen zodat ze niet in handen konden vallen van de Fransen: Definitief eind van de vestingwerken in Sittard want ze werden niet meer opgebouwd. Er werden nog wel de wal opgeknapt en de poorten hersteld maar ‘in hun oude glorie’ keerden de vestingwerken niet meer terug.
Herstel
In het kader van Zitterd Revisited zijn in de loop der jaren steeds meer restanten en sporen van Sittards vestingwerken ontdekt, onthuld en gerestaureerd. De documenten, verzameld in het kloeke boek ‘De Vestingwerken van Sittard in historische bronnen’’ dat op 29 juni verschijnt, zijn hier aan ook een onmisbare aanvulling op. En mogelijk duiken er nog ineens onontdekte bodemschatten of illustraties op, die het beeld van de boeiende historie van Sittards vestingwerken nog meer reliëf en kleur geven. Harrie Schillings blijft in ieder geval zoeken en speuren. Want deze telg uit de oudste familiebedrijf van Limburg-,, Bouwbedrijf Driessen is van 1796, zo heb ik kunnen achterhalen”- verklapt dat hij het verzamelen niet kan missen. ,,Onlangs heb ik het oudste in Limburg gedrukte boek op de kop kunnen tikken”, zegt hij opgewekt. ,,Tja, wat je meer dan 40 jaar heb gedaan, leg je niet zo maar naast je neer. Die hiaten in je collectie wil je steeds blijven aanvullen”.
Door Ray Simoen
Informatie:
Het boek ‘De vestingwerken van Sittard in historische bronnen’, 300 pag. met 40 pag. beeldmateriaal, is voor 26 euro (excl. 5 euro bezorgkosten) te koop. Bedrag overmaken op bankrekeningnummer NL 37 RABO 0187 6348 31 tnv Stichting Monografieën uit het Land van Sittard te Sittard.
Contactadres: monografieënlvs@gmail.com
