Massale onrust in Sittard, toen in 1501 de stad getroffen werd door een ‘regen van rode bloedkruisen’. Plots verschenen op de hoofden van mensen rode kruisen in allerlei vormen. Kleren en linnengoed zaten ineens vol kruisen, rood als de kleur van helder bloed. In het recente Jaarboek van het Land van Zwentibold probeert René Lauwers deze mysterieuze bloedkruisenregen te ontraadselen aan de hand van ooggetuige Peter Treckpoel, die de regen beschreef en er tekeningen van maakte.

Door Ray Simoen

Hevig geschrokken van wat hij met eigen ogen zag tijden een processie op 23 april 1501 schrijft Peter Treckpoel: ,,Terstond vielen of kwamen op het lijnwaad en hoofddoeken van vrouwen wonderlijke figuren van doornenkronen, gesels, speren, nagels, en eveneens rode kruisen als van helder rood bloed, soms met regenbogen bij de kruisen. Ook kwam op het hoofd van sommige vrouwen en in hun doeken en hoofddoeken heel veel rood bloed, alsof het daarop gestort of gegoten was. En wanneer zij de doek aflegden en een schone doek om hun hoofd deden dan kwam daarin nog meer bloed.” Die plotseling ‘regen’ van bloedkruisen zorgde voor grote onrust onder de bevolking van de stad, ook het stadsbestuur en de lokale geestelijkheid stonden voor een groot raadsel. ,,Overal was grote beroering onder de mensen”, aldus Treckpoel.

Rode raadsel

Waar kwam deze mysterieuze regen van kruisen in allerlei vormen en schakeringen rood vandaan? En wat wilde deze regen zeggen, bevatte deze een boodschap? Treckpoel weet te vertellen dat niet alleen Sittard getroffen werd door die geheimzinnige bloedkruisenregen. ,,Deze wonderlijke dingen gebeurden onder de mensen in het land van Aken, Tricht en alom in den lande, op de dorpen onder het volk”. Overal zorgde het ‘rode raadsel’ voor verwarring en angst. Om troost te vinden en het onheil af te wenden werden noodmissen gelezen, bedevaarten georganiseerd en processies gehouden, zoals op 23 april in Sittard, waar Treckpoel toen getuige was van die geheimzinnige bloedkruisenregen. Uit heel Noordwest Europa werden in het begin van de zestiende eeuw, aldus Lauwers in het pas verschenen Jaarboek van het Land van Zwentibold, ‘vreemde verschijnselen’ gemeld. Uit Frankrijk, Keulen en Duisburg kwamen beschrijvingen van bloedkruisenregens. In 1501, 1502 en 1503 waren die daar gesignaleerd. Later, in juli 1506 zorgde een komeet voor beroering en twee jaar daarvoor, op 23 augustus 1504 was er een zware aardbeving in het gebied tussen Gulpen en Luik. ,,Maar”, aldus Lauwers, ,, blijkbaar was 1501 het hoogtepunt” van de bloedregens. Hij ziet dat aan de vele pamfletten over dit ,,vreemde verschijnsel”. 

Voorbodes

De bloedkruisenregens werden toentertijd als ,,onheilsboden, afkomstig van God” gezien. Erna zouden grote rampen, zoals de pest volgen. Niet verwonderlijk dat mensen toentertijd bloedregens als voorbodes van iets veel ergers zagen. Al in de Oudheid kwam er bloedregens voor: in de Ilias van Homerus gebruikte oppergod Zeis tweemaal een bloedregen als waarschuwing. In de veertiende eeuw werden bloedregens gezien als voorbodes van de komst van de ‘zwarte dood’ (1348-1349). In de zestiende eeuw waren bloedregens vooral opgevat als waarschuwingstekens van God: dat het slecht zou aflopen met de mensheid als die geen eind maakte aan de alom heersende immoraliteit. Veel christenen in Europa dachten dan ook dat het jaar 1500 het begin van het einde van de wereld zou inluiden. Rond1500 was het bar en boos in West-Europa, waar met name in de katholieke landen de geestelijkheid het niet zo nauw nam met de moraal: er was een bloeide handel in aflaten, kerkelijke ambten werden aan de hoogste bieder gegund, geestelijken, van dorpspastoors tot pausen hadden geen boodschap aan de gelofte van zuiverheid en het celibaat en leefden er lekker en lustig op los, onder het motto ‘Wein, Weib und Gesang’. En buiten de kerk was het ook een en al onrust en onzekerheid. Het continent werd geteisterd door tal van oorlogen van koningen, die de macht van feodale heersers wilden breken om een gecentraliseerde staat te kunnen stichten. En de ontdekking van de Nieuwe Wereld in 1492 door Columbus zette een koortsachtige, bloeddorstige run op het veroveren van koloniën en de vermoede rijkdommen overzee in gang. Het lijkt de huidige tijd wel, waar globalisering, sociale media, ruziënde grote mogendheden en klimaat- en energiecrisis ook voor grote maatschappelijke onrust zorgen. Met allerlei duistere complottheorieën als de bloedregens van deze tijd.

Vlinderpoep

Terug naar 1501 toen Treckpoel zo nauwgezet de bloedkruisenregen beschreef die Sittard overviel. Hij was toevallig in Sittard, waar hij van circa 1480 tot 1492 kapelaan was ,,of bedienaar van een altaar in de kapittelkerk aldaar”, zoals hij zelf aangeeft. Hij was nogal ingenomen met zichzelf, aldus Lauwers. Want over zichzelf schrijft Treckpoel dat hij ,, zeer bemind en geacht was in de stad Sittard, waar hij zeer in weelde en op zijn gemakt leefde en ook een heel eerlijk huishouden voerde met bij zich zijn lieve moeder, waardoor hij zeer werd liefgehad en geëerd door alle mensen”. Maar in 1492 verliet hij toch zijn ,,weelderig leven” in Sittard en nam in 1492 zijn intrek bij de zusters van Bilzen, waar hij omstreeks 1508 zou sterven. In 1501 was hij mogelijk op bezoek bij zijn moeder toen hij daar getuige was van de bloedkruisenregen.

Ook na ‘topjaar’ 1501 kwamen er nog bloedkruisenregens voor in Europa. In de 16 en 17 de eeuw zo’n 190, in de 17 de eeuw 43 en in de 19 de eeuw werden er 146 geregistreerd. Tot recent is er gezocht naar de oorzaak van de bloedregens. Lauwers noemt er in zijn lezenswaardige artikel enkele. Het zou woestijnzand zijn dat met de stormen vanuit de Sahara naar Europa komt: wat ook nu nog voorkomt. Dat verklaart volgens Lauwers echter niet de vorm van de kruisen, die Treckpoel waarnam. Maar het kan ook zijn dat ze in 1501 kruisen zagen omdat ze die wilde zien: om ze te kunnen verklaren als een waarschuwing van God, suggereert Lauwers. Biologen zeggen dat de bloedregens veroorzaakt worden door ‘vlinderpoep’. Wanneer vlinders uit de pop komen scheidden ontlasting af, die qua textuur en kleur op bloed lijkt. ,,Mogelijk zouden grote vlinderzwermen, die vroeger veel voorkwamen, gezorgd hebben voor een ‘vlindermeconium-regen’”, oordeelt Lauwers. Toch blijft de vraag over de kruisvorm van de regendruppels. Meteoorstof en buitenaardse wezens als veroorzakers van de bloedregen noemt Lauwers onzin.

,,Wat het wel was, zullen we nooit weten. Enkel dat we er anders tegen aan zouden kijken als toentertijd”, besluit Lauwers zijn artikel laconiek. Toch gaat de speurtocht naar bloedregens verder. Luchtsporen van groene microalgen, die in de lucht zweven, zijn dé veroorzakers. In 2015 werd dat vastgesteld door een onderzoek, dat nu in wetenschappelijke kring algemeen is aanvaard. Maar hoe die groene micro-algen kruisen vormen wanneer ze als ‘regen’ op kleren terechtkomen, dat is nog niet helemaal duidelijk. Dat blijft nog een raadsel. Maar in Sittard zal niemand daar wakker van liggen. De stad verheugt zich op een naderende bui van vrolijke confetti-regens.

Beeld van Peter Treckpoel in Beek. Foto Archief LGOG